Teklip berilýän tehnologiýada tebigy gaz kömürturşy gazy (CO₂) bilen garylýar, garyndy konwersiýa sezewar edilýär we H₂/CO = 1:1 molýar gatnaşykly sintez gaz-1 alynýar. Sintez gaz-1 nanomembranaly separatorda H₂/CO=1:2 molýar gatnaşykly sintez gaz-2 we wodoroda bölünýär. Sintez gaz-2 ýokary olefinlere gaýtadan işlenilýär, artykmaç wodorod harytlyk önüm hökmünde aýrylýar, galan kömürturşy gazy CO₂ gazlaryň başlangyç garyndysyna gaýdyp berilýär. Tehnologiýa ekologiýa taýdan arassalygy bilen tapawutlanýar.

Tebigy gazdan ýokary hilli benzin öndürmegiň fiziki we himiki mehanizmleri hem-de tehnologiýasy beýan edilýär. Bu usulda benziniň çykymy 20% ýokarlanýar we goşmaça önümleriň çykymy azalýar. Izoparafinleriň paýyny köpeltmek we olefinleriň paýyny azaltmak bilen önümiň hili ýokarlanýar hem-de ekologiýa taýdan arassa benzin alynýar.

Türkmenistanyň çäginde «ýaşyl» wodorodyň önümçiliginiň işlenilip taýýarlanylan synag taslamasy teklip edilýär. «Ýaşyl» wodorodyň önümçiligi üçin zerur bolan elektrik energiýasy fotoelektrik gün stansiýasynyň hasabyna öndürilýär. Bu işde elektrik energiýasynyň çeşmesi hasap edilýän, işe girizilen kuwwatlylygy 100 MWt-a deň bolan fotoelektrik gün stansiýasyndan, wodorody almagyň ulgamy hökmünde ulanylýan, kuwwatlylygy 50 MWt-a deň bolan elektrolizerden we suwy süýjediji ulgam bolan, öndürijiligi bir gije-gündizde 80 tonna deň bolan ters osmos desgasyndan ybarat bolan obýektiň modelirlenmesi amala aşyrylýar.

Häzirki wagtda ýerli çig mal serişdeleriniň esasynda dünýä bazarlarynda bäsdeşlige ukyply täze maddalary sintezlemek, import edilýän harytlaryň ornuny tutmak döwrüň esasy talaplarynyň biridir. Bu ylmy işde hem, adyndan belli bolşy ýaly, ýerli çig mal serişdeleriniň esasynda gidrazin sulfatyny sintezlemegiň mümkinçiligi öwrenildi. Gidrazin sulfaty adaty bolmadyk lukmançylyk ylmynda howply täze döreme keselini bejermekde (Unconventional therapies for cancer: Hydrazine sulfate, Hydrazine and hydrazine sulfate) we himiýa ylmynda düzüminde 1,3,4-oksadiazol halkasyny saklaýan ýokary temperatura durnukly polimerleriň sintezinde ulanylýar. 1,3,4-oksadiazol halkasynyň wodorod atomyny saklamaýandygy we izomeriniň ýoklugy, gurluşynyň simmetrik bolmagy sebäpli poli (1,3,4-oksadiazol) polimeri howada gyzdyrylanda durnuklylygy beýleki polimerleriňkiden ýokarydyr.

Giriş. Ýolyşygyň işini amatlaşdyrmak dykynlary ýok etmek üçin has netijeli çäreleriň biri hasaplanýar. Şeýle-de bolsa, ulag akymlarynyň tötänleýinligi, çylşyrymlylygy we durnuksyzlygy sebäpli ýolyşygyň duýdurma wagtlaryny amatlaşdyrmak çylşyrymly meseledir. Şol ýagdaýlarda, esasan hem, ulaglaryň depginliligi ýokary halatynda çatryklary dolandyrmak üçin anyk däl logikanyň ulanylmagy örän amatly bolup durýar.Ylmy-barlagyň maksady. Bu iş ýol ulag infrastrukturasynyň obýektlerindäki intellektual ulgamlaryň karar bermek işini amatlaşdyrmak üçin iki tapgyrly anyk däl modeliň işlenilip taýýarlanylmagyna gönükdirilendir.

Ylmy-barlagyň usuly. Bu modeli işläp taýýarlamak üçin MATLAB paketinde bar bolan anyk däl logikanyň guraly we Takagi-Sugeno usuly ulanyldy. Ýolyşyk obýekti üçin işlenilip düzülen dolandyryş modeli iki tapgyrdan ybarat bolup, olar anyk däl karar çykaryş we zerur faza geçmek üçin karar bermek prosesidir. Anyk däl modeli işläp düzmegiň ilkinji tapgyrynda, Sugeno algoritmini ulanyp, anyk däl netije çykaryş ulgamyny döretmeli. Bu tapgyrda giriş üýtgemelerine baglylykda T-görnüşli çatrygyň üç fazasynyň hersiniň aýratynlykda dowamlylygy kesgitlenýär. Ikinji tapgyrda belli bolan üç fazadan iň uly wagty kesgitleýär we yzygiderlilikde galan iki fazadan hem iň uly wagt kesgitlenilýär. Kesgitli wagt (duýdurma wagty) tamamlanandan soň ulgam degişli indiki faza geçýär we bu proses gaýtalanýar.

Netije. Ylmy-barlag iki tapgyrly model ulanylanda, ulaglaryň sanyna baglylykda fazanyň wagtynyň 5,2% azalandygyny görkezdi. Işlenilip düzülen iki tapgyrly model lingwistik üýtgeýjilere baglylykda iň zerur fazany kesgitlemäge mümkinçilik berip, durnuksyz ulag akymly ýol hereketiniň dolandyrylyşy amatlylaşdyrylanda ulanylyp bilner.

Jemleme. Ylmy-barlagyň netijeleri dügünleşdirilýän çatryklarda ýol hereketini dolandyrmak üçin niýetlenilendir. Ylmy-barlagyň netijeleri, ýolyşyk obýekti taslanylanda ulanylyp bilner.

Ýetginjeklik döwrüniň başlanýan wagty hem-de onuň dowamlylygy daşky gurşawa, ýaşaýyş-durmuş şertlerine baglydyr. Ýetginjeklik döwri adamynyň fiziologiýa taýdan çylşyrymly döwri bolup, bedende bolup geçýän köp aspektleri öz içine alýar, çaganyň psihiki we fiziki işjeň ösüşi, jyns taýdan ýetişmeklik, uly adamyň şahsyýeti emele gelýär.

Işiň maksady. Ýetginjekleriň hronotipini kesgitlemek we NAT-II-niň işjeňliginiň hronotip bilen baglylygyny anyklamak.

Işiň materiallary we usullary. Sagdyn hasap edilýän 701 sany Aşgabat şäheriniň mekdepleriniň uly synplarynyň okuwçylarynyň hem-de Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň Döwlet lukmançylyk uniwersitetiniň talyplarynyň (354 (50,4%) sany gyz, 347 (49,6%) oglan) Horn-Ostbergiň soragnamasynyň esasynda «serçeler», «kepderiler» hem-de «hüwüler» hronotipine degişli edildi. Şeýle-de NAT-II-niň aktiwligini anyklamak bilen olar çalt hem-de haýal asetilýatorlara bölündi.

Barlagyň netijeleri: ýetginjeklik döwründe adamyň hronotipi ýaşa bagly üýtgäp durýar we şuňa baglylykda durmuşa uýgunlaşmak häsiýetleriniň hem üýtgeýändigini bellemek bolar. Metaboliki ulgamlaryň, esasan hem, N-asetiltransferazanyň işjeňligine adamyň bioritmine baglylygyny göz öňünde tutup, ýetginjeklerde metabolik ulgamlaryň üýtgeşmelerini barlamagy öňümizde maksat edindik.

Netije. Ýetginjeklerde hronotipleriniň üýtgemegi bilen metabolik ulgamlaryň aktiwliginiň biri-biri bilen baglydygyny biziň barlaglarymyz NAT-II mysalynda görkezýändir.

Ylmy makala pediatriýa ulgamynda we çaga hirurgiýasynda köp duş gelýän, abdominal agyrly sindromlarynyň sebäplerini seljermekde käbir anyklaýyş tapawutlandyryş anyklanylmasyny öwrenmäge bagyşlanan. Seýlelikde, abdominalgiýanyň alamatlarynyň dürli kesellerde duş gelýänligi subut edilýär. Bu çagalary gaýragoýulmasyz ýagdaýda hassahana ýerleşdirmek, diňe anyklanylan hirurgiki keselleri bilen düşen näsaglarda däl-de, eýsem oňa çaklanan ýagdaýda, has hem 5 ýaşdan kiçi bolan çagalarda hökman diýlip ündelýär.