Gysgaça beýany

Giriş. Ýolyşygyň işini amatlaşdyrmak dykynlary ýok etmek üçin has netijeli çäreleriň biri hasaplanýar. Şeýle-de bolsa, ulag akymlarynyň tötänleýinligi, çylşyrymlylygy we durnuksyzlygy sebäpli ýolyşygyň duýdurma wagtlaryny amatlaşdyrmak çylşyrymly meseledir. Şol ýagdaýlarda, esasan hem, ulaglaryň depginliligi ýokary halatynda çatryklary dolandyrmak üçin anyk däl logikanyň ulanylmagy örän amatly bolup durýar.Ylmy-barlagyň maksady. Bu iş ýol ulag infrastrukturasynyň obýektlerindäki intellektual ulgamlaryň karar bermek işini amatlaşdyrmak üçin iki tapgyrly anyk däl modeliň işlenilip taýýarlanylmagyna gönükdirilendir.

Ylmy-barlagyň usuly. Bu modeli işläp taýýarlamak üçin MATLAB paketinde bar bolan anyk däl logikanyň guraly we Takagi-Sugeno usuly ulanyldy. Ýolyşyk obýekti üçin işlenilip düzülen dolandyryş modeli iki tapgyrdan ybarat bolup, olar anyk däl karar çykaryş we zerur faza geçmek üçin karar bermek prosesidir. Anyk däl modeli işläp düzmegiň ilkinji tapgyrynda, Sugeno algoritmini ulanyp, anyk däl netije çykaryş ulgamyny döretmeli. Bu tapgyrda giriş üýtgemelerine baglylykda T-görnüşli çatrygyň üç fazasynyň hersiniň aýratynlykda dowamlylygy kesgitlenýär. Ikinji tapgyrda belli bolan üç fazadan iň uly wagty kesgitleýär we yzygiderlilikde galan iki fazadan hem iň uly wagt kesgitlenilýär. Kesgitli wagt (duýdurma wagty) tamamlanandan soň ulgam degişli indiki faza geçýär we bu proses gaýtalanýar.

Netije. Ylmy-barlag iki tapgyrly model ulanylanda, ulaglaryň sanyna baglylykda fazanyň wagtynyň 5,2% azalandygyny görkezdi. Işlenilip düzülen iki tapgyrly model lingwistik üýtgeýjilere baglylykda iň zerur fazany kesgitlemäge mümkinçilik berip, durnuksyz ulag akymly ýol hereketiniň dolandyrylyşy amatlylaşdyrylanda ulanylyp bilner.

Jemleme. Ylmy-barlagyň netijeleri dügünleşdirilýän çatryklarda ýol hereketini dolandyrmak üçin niýetlenilendir. Ylmy-barlagyň netijeleri, ýolyşyk obýekti taslanylanda ulanylyp bilner.

Esasy sözler

Anyk däl logika, anyk däl netije çykaryş ulgamy, anyk däl dolandyryş modeli, ulag akymlary, ýol hereketini düzgünleşdirmek, Takagi-Sugeno usuly.

Awtor barada

Berdimyrat Geldiýew

---

Röwşen Hydyrow

---

Lesýa Golowaskaýa

---

Edebiýatlar

1. Alam J. Pandey MK (2015) Design and Analysis of a Two Stage Traffc Light System Using Fuzzy Logic. J Inform Tech Softw Eng 5: 162. doi:10.4172/2165-7866.1000162.

2. Balta M.; Ozcelik I. (2020). A 3-stage fuzzy-decision tree model for traffic signal optimization in urban city via a SDN based VANET architecture. Future Generation Computer Systems-The International Journal of Escience, 104, 158-142.

3. Erdinç G.; Colombaroni C.; Fusco G. Two-Stage Fuzzy Traffic Congestion Detector. Future Transp. 2023, 3, 840–857. https://doi.org/10.3390/futuretransp3030047.

4. Erwan Eko Prasetiyo, Oyas Wahyunggoro, Selo Sulistyo. Design and Simulation of Adaptive Traffic Light Controller Using Fuzzy Logic Control Sugeno Method. International Journal of Scientific and Research Publications, Volume 5, Issue 4, April 2015.

5. Taha Mahmood, Muzamil Eltejani Mohammed Ali, Akif Durdu «A two Stage Fuzzy Logic Adaptive Traffic Signal Control for an Isolated Intersection Based on Real Data using SUMO Simulator» Published in International Journal of Trend in Scientific Research and Development (ijtsrd), ISSN: 2456-6470, Volume-3, Issue-4, June 2019, URL: https://www.ijtsrd.com/papers/ijtsrd23873.pdf.

6. Yan Ge A. Two-Stage Fuzzy Logic Control Method of Traffic Signal Based on Traffic Urgency Degree. Modelling and Simulation in Engineering Volume 2014, Article ID 694185, 6 pages http://dx.doi.org/10.1155/2014/694185.

7. Zadeh L.A. Fuzzy algorithm // Information and Control. 1968. V. 12. N 2. P. 94–102. doi:10.1016/s0019-9958(68)90211-8.

8. Zadeh L.A. Fuzzy sets // Information and Control. 1965. V. 8. N 3. P. 338–353. doi:10.1016/s0019-9958(65)90241-x.

9. Zadeh L.A. Outline of a new approach to the analysis of complex systems and decision processes // IEEE Transactions on Systems, Man, and Cybernetics. 1973. V. SMC-3. N 1. P. 28–44. doi:10.1109/tsmc.1973.5408575.

10. Zadeh L.A. Similarity relations and fuzzy orderings // Information Science. 1971. V. 3. N 2. P. 177–200. doi:10.1016/s0020-0255(71)80005-1.

11. Zadeh L.A. The concept of a linguistic variable and its application to approximate reasoning - I // Information Sciences. 1975. V. 8. N 3. P. 199–249. doi:10.1016/0020-0255(75)90036-5.

12. Стжелецки Р., Демидова Г.Л., Лукичев Д.В., Поляков Н.А., Абдуллин А.А., Ловлин С.Ю. Алгоритмы управления электромеханическими объектами с использованием регуляторов на основе нечеткой логики // Научно-технический вестник информационных технологий, механики и оптики. Т. 19. № 1. 2019. С. 1–14. doi: 10.17586/2226-1494-2019-19-1-1-14.

13. Титов А.И., Хомоненко А.Д. Выбор программного обеспечения с помощью алгоритма Такаги–Сугено на примере систем управления проектами, Научно-технические ведомости СПбГПУ. Информатика. Телекоммуникации. Управление. Выпуск 1, 2016. С. 41–52.