Gadymy döwürlerden bäri adamyň hojalyk işiniň çölleriň landşaftyna ýetirýän täsiriniň meselelerine oazisleriň we çölleriň özara täsiriniň mysalynda garalýar. Ylmy edebiýatlaryň seljerilmeginiň esasynda adamyň daşky gurşawa täsiriniň artyş depgini öwrenildi, taryhy-geografiki garaýyşlar işlenip düzülip, bularyň esasynda adamyň çöl landşaftyna täsir ediş derejesiniň ýuwaş- ýuwaşdan artyşy kesgitlenildi. Landşaftlaryň antropogen faktorlarynyň täsiri hem-de şunda ýüze çykýan ýaramsyz prosesleriň we hadysalaryň netijesinde özgeriş dinamikasynyň kartasy çyzylanda aeorokosmiki usullardan peýdalanyldy. Türkmenistanyň, esasan, oazisleriň töwereginde emele gelýän ekologiýa taýdan çylşyrymly sebitleriniň shematiki kartasy düzüldi. Karta daşky gurşawy goramak boýunça çäreler işlenip düzülende ulanylyp bilner.
Işde gönüburçlukda erkin konweksiýany modelirlemek meselesine seredilýär. Onda Grasgofyň sanynyň we gönüburçlugyň taraplarynyň uzynlyklarynyň gatnaşygynyň dürli bahalarynda Nusseltiň integral sanyny hasaplamagyň netijeleri getirilýär, şeýle hem tizlikleriň meýdany hasaplanylanda kiçi ýalňyşlaryň çözüwiň stasionar bahadan mazaly tapawutlanmagyna getirýändigi, şoňa görä-de stasionar çözüji ulanylanda iterasiýa prosesiniň ýygnanmaýandygy, diýmek, Grasgofyň sanynyň uly bahalary üçin erkin konweksiýa hasaplanylanda hatda stasionar goýluşda hem stasionar däl çözüjini ulanmagyň zerurdygy takyklanyldy.
Ulag akymynyň durnuksyzlygynda we dürlüliginde adaty ýolyşygyň duýdurma wagtlarynyň hemişelik bolmagy awtoulaglaryň hereketinde käbir kynçylyklary döredýär we kähalatlarda ýol ulgamynda dykynlaryň döremegine sebäp bolýar. Şunlukda, çatrygyň geçirijilik ukybyny ýokarlandyrmak bilen birlikde ýola sarp edilýän wagty azaltmak üçin ýolyşygyň dolandyryş ulgamyny kämilleşdirmek zerurlygy ýüze çykýar, ýöne ulag akymynyň durnuksyzlygynda bu dolandyryş ulgamyny kämilleşdirmek anyk däl logikanyň peýdalanylmagynda has-da ýeňilleşdirilýär. Bu iş anyk däl logikanyň esasynda ýol hereketiniň dolandyryş ulgamynyň iş prosesini kämilleşdirmäge gönükdirilendir. Bu dolandyryş ulgamynyň modeli Mamdaniniň algoritimi esasynda düzülip, zerur bolan düzüjileri özünde jemleýän Fuzzy logic Toolbox goşmaçaly MATLAB programma üpjünçiligi ulanyldy. Anyk däl algoritmiň ulanylmagy çatrykda eglenmeleriň we ulag dykynlarynyň döremeginiň öňüni almaga mümkinçilik berer.
Makalada sebitler boýunça Gün we ýel energiýasynyň potensialyny kesgitlemegiň ugurlary seljerilýär. Türkmenistanyň şertlerinde fotoelektrik Gün we ýel elektrik beketleriniň taslanylmagy we netijeli ulanylmagy üçin iň amatly tebigy potensial mümkinçiligi bolan ýerleri saýlap almagyň wajyplygy düşündirilýär. Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri baradaky maglumatlary ýokary takyklyk bilen işlemegiň ähmiýeti bellenilip, ylmy-önümçilik merkezinde işlenilip düzülen sanly ulgamy ulanmak teklip edilýär.
Önümli gatlaklary açmakda peýdaly (rasional) usuly saýlap almak we ulanmak nebit bilen gazy burawlamagyň hem-de gazyp almagyň häzirki zaman tehnikalarynyň we tehnologiýalarynyň iň möhüm hem-de çylşyrymly meseleleriniň biri bolup durýar. Önümli gatlaklaryň ýokary hilli açylmagy geologiýa gözleg işleriniň we guýularyň önümli, nebit bilen gazyň az syzyjylykly gatlaklardan gowy akymynyň ýokarlanmagyny esaslandyrýar. Şeýle ýagdaý ahyrsoňunda gatlaklaryň nebit we gaz berijiliginiň artmagyna getirýär.
Topragyň şorlaşmagynyň öňüni almak boýunça 2022–2023-nji ýyllarda geçirilen tejribeleriň netijesinde ösümlik galyndylarynyň adsorbentlik häsiýetleriniň esasynda duzlaryň adsorbsiýa geçýändigi ýüze çykaryldy. Şorlaşan toprakda duzlaryň saklanyşy 12,55–15,04% derejede bolup, buýan köküniň galyndysy sepilende 5,56–1,31% aralygynda we pagta galyndysy topraga sepilende 3,56–0,97% aralygynda duzlulygyň kemelýändigi ýüze çykaryldy. Ösümlik galyndylarynyň çüýremegine galofil bakteriýalarynyň mikromiset we aktinomiset kömelekleriniň, toprak amýobalarynyň, toprak sakyrtgalarynyň, kollembolalaryň we beýleki oňurgasyzlaryň gatnaşmagynda basgançaklaýyn dargamagyň bolup geçýändigi hem-de madda çalşygynyň hasabyna duzlaryň hem özleşdirilip, olaryň toprakda saklanyş derejesiniň azalýandygy anyklanyldy. Mikroorganizmleriň Halobabacillus sp., Salinicola sp., Trichoderma sp. toparlaryna degişli görnüşlerini emeli usulda köpeltmegiň biotehnologiýasyny işläp düzmegiň hem-de olary adsorbentlik häsiýetli ösümlik galyndylarynda çüýremäni çaltlaşdyrmak üçin peýdalanmagyň şorlaşmanyň öňüni almakda möhüm ähmiýete eýedigi belli edildi.
Makalada barlaghana şertlerinde sokslet ekstraksiýa we liofilizasiýa usullary arkaly alapakyryň dänesinden gury ekstraktyň alnyşy beýan edilýär, şeýle-de alnan gury ekstraktda flawolignan toplumyny ýüze çykarmakda ylmy-barlag işleriniň geçirilendigi barada maglumatlar berilýär.
Psoriaz ulgamlaýyn immunassosiirlenen dowamly-gaýtalanýan, epidermisiň öýjükleriniň çalt proliferasiýasy we tapawutlandyrylyşynyň şu bozulmalary bilen häsiýetli geçýän keseldir. Fototerapiýa döwrebap ýokary tehnologiýaly usul bolup, köp deri keselleri we şol sanda psoriazlylary bejermekde öňdäki orunlary eýeleýärler. Ultramelewşe şöhlelenme derä ýerli immunsupressiw, gaýnaglama garşy we antiproliferatiw täsir edip, netijede, dermatozyň yzyna gaýdyşmagyna, näsagyň umumy ýagdaýynyň gowulaşmagyna getirýär. Işiň maksady adaty psoriazly näsaglarda tolkun uzynlygy 315–400 nm «Waldmann» UV 181/200 AL (Germaniýa) fototerapiýa enjamyny ulanyp, döwrebap innowasion bejeriş usulyny işläp düzmek, bu täze oňaýly täsirli we maliye taýdan amatly usul hasaplanýar. Psoriazyň kliniki ýüze çykmalarynyň agyrlyk derejesi we ýaýramagy PASI (Psoriasis Area and Severity Index) indeksiniň kömegi bilen anyklanyldy. Fototerapiýanyň bu görnüşiniň bejergisinde mydama geçirilýän gormon melhemi ulanylmaýar, goşmaça derman serişdeleri hem başga melhemi bejergide talap etmeýär. Keseli döredýän sebäpleriň arasynda aşgazan-içege ýollarynyň we nerw dartgynlylygynyň täsirliliginiň ýokary orny eýeleýänligi üçin patogenetiki bejergi bellenilende göz öňünde tutmalydyr.